Bugün Dünya Beyin Günü. Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından her yıl 22 Temmuz’da beyin sağlığına dikkat çekmek üzere tüm dünyada çeşitli etkinliklerle halkta farkındalık yaratmayı amaçlayan bu özel günde, ülkemizde de kamu kurumları ve Türk Nöroloji Derneği başta olmak üzere, çeşitli sivil toplum kuruluşları da önemli adımlar atıyor.
Beyin hastalıkları dünyada ve ülkemizde yaşam kalitesini en fazla etkileyen, vücutta fonksiyon kaybına neden olabilen ve kardiyovasküler hastalıklardan sonra ölüm nedeni olarak ikinci sırada yer alan hastalık grubunda yer alıyor. Ülkemizde de yaşamımızı tehdit eden sağlık sorunları arasında yer ilk sıralarda.
Siemens Healthineers Türkiye olarak Haziran 2024’te kamuoyu ile paylaştığımız Sağlık Okuryazarlığı Araştırma Raporumuz’da da halktaki nörolojik hastalıkların oranının %7’ye yükseldiğini görüyoruz. (2022: %3)
Genetik ve çevresel faktörler, yaşam süresinin artmasıyla birlikte nüfusun yaşlanması, düzenli sağlık kontrollerinin yaptırılmaması, spor alışkanlığının düşüklüğü, stres seviyesinin ve sigara içme seviyesinin yüksekliği gibi nedenlerle de toplumda artışa geçen nörolojik hastalıklarda risk faktörlerinin ‘’farkında olmak’’, rutin kontroller ve ‘’erken teşhis’ ise kendimizi ve sevdiklerimizi korumanın tek yolu.
Dünya Nöroloji Federasyonu’na göre beyin ve genel sağlığımızı koruyarak bu hastalıkların birçoğu önlenebilir.
- İnme vakalarının %90'ı
- Demans vakalarının %40'ı
- Epilepsi vakalarının %25'i önlenebilir.
Ne var ki, Sağlık Okuryazarlığı Araştırma Raporumuz’da halkımızın %78’sinin check-up yaptırmadığını; yaptıranların ise ortalama 3,5 yılda bir check-up hizmeti aldığını görüyoruz. Bu nedenle kamuoyunda sağlık okuryazarlığı ve bilinci oluşturma amaçlı çalışmalarımızı sürdürüyoruz.
Bilmende Fayda Var platformumuz aracılığıyla, kamuoyunda farkındalığı artırmak, beyin sağlığı konusunda önemli bilgileri almak, risk faktörlerini bilmek ve kendimizi korumak için neler yapmamız gerektiğini öğrenmek üzere Türk Nöroloji Derneği ve Girişimsel Nöroloji Grubu Başkanı, aynı zamanda Sağlık Bilimleri Üniversitesi Kartal Dr. Lütfi Kırdar Şehir Hastanesi Nöroloji A.B.D. Öğretim Üyesi ve İnme Merkezi Sorumlusu Sayın Prof. Dr. Erdem GÜRKAŞ ile bilgilendirici bir röportaj gerçekleştirdik.
İyi okumalar dileriz.
Nörolojik hastalıklardaki artışın önemini nasıl açıklarsınız?
Nörolojik hastalıklar dünyada ve ülkemizde ölüme neden olan hastalıklar arasında ilk sıralarda yer alıyor ve yenidoğan döneminden ileri yaşlara kadar değişen bir spektrumda ve sıklıkta görüyoruz. Tüm dünyada neden olduğu sosyoekonomik yükler nedeniyle nörolojik hastalıklar küresel bir halk sağlığı sorunu olarak kabul ediliyor ve ilerleyen yıllarda da tüm ülkeler açısından artarak devam eden önemli bir sağlık problemi olmaya devam edeceği tahmin edililiyor. Zira, nörolojik hastalıklar nedeniyle ölümler son 30 yılda yüzde 36,7 artış göstermiştir. Global ölçekte ise ölümlerin yüzde 16,8'inin nedenini oluşturmaktadır.
Nörolojik hastalıklar nelerdir? Nasıl tedavi edilir?
Birçok nörolojik bozukluk için kesin bir tedavi olmasa da, risk faktörlerini anlamak ve ele almak bu yükü önemli ölçüde hafifletebilir. Dünyanın en eski haftalık hakemli genel tıp dergilerinden Lancet Dergisi’nde 2024 yılında yayınlanan ‘Sinir sistemini etkileyen bozuklukların küresel, bölgesel ve ulusal yükü, 1990–2021’ isimli çalışmada, 3.40 milyardan fazla kişinin sinir sistemi sağlığında bozulmalar yaşadığını ve bunun 11,1 milyon ölümle sonuçlandığını ortaya koyuyor. İş gücü kaybına neden olan nörolojik hastalıklar arasında başta inme olmak üzere sırasıyla yenidoğan ensefalopatisi, migren, demans, diyabetik nöropati, menenjit, epilepsi, otizm spektrum bozuklukları, sinir sistemi kanserleri ve Parkinson hastalığı geliyor. Kurşun maruziyetini azaltma, sigarayı bırakma ve glikoz seviyelerini yönetme gibi müdahalelerin, uyku, stres, diyet ve egzersiz gibi yaşam tarzı değişikliklerine ek olarak hastalık yükünü azaltmada önemli sonuçlar verebileceği de bu çalışmada saptanmıştır.
Son çalışmalar, bize nörolojik hastalıkların halen önemli bir halk sağlığı sorunu olduğunu ve önleyici tedbirler konusunda acil şekilde halkta farkındalık ihtiyacının gerekliliğini vurguluyor. Artan yaşam beklentisi, tartışmasız olarak dünyadaki sağlık sistemlerinin en büyük başarılarından biridir. Ancak bu artış, Alzheimer hastalığı ve diğer demanslar, inme ve Parkinson hastalığı gibi yaşa bağlı nörolojik bozukluklarda da artışlara yol açmış ve küresel sağlık politikalarının yalnızca hayatta kalmaya odaklanmasını değil, aynı zamanda fonksiyonelliği ve bağımsızlığı teşvik ederek engellilikten kaynaklanan sağlık kaybını en aza indirmeye odaklanmasını gerektirmiştir.
Dünya Beyin Günü neyi amaçlıyor?
22 Temmuz Dünya Beyin Günü, Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından 2014 yılında başlatılan bir girişim olarak, dünya çapında farkındalığı artırmak ve nörolojik bakımın iyileştirilmesi amacıyla bir platform görevi görüyor. Altı küresel bölgeyle iş birliği içinde, çağımızda giderek daha önemli hale gelen bir sağlık sorununa ilişkin farkındalığı artırmaya yönelik etkinlikler düzenleniyor. Bu yılki Dünya Beyin Günü dolayısıyla, Dünya Nöroloji Federasyonu beyin sağlığını korumanın yanı sıra nörolojik hastalıkların önlenmesini vurguluyor ve beş temel noktanın da altını çiziyor:
• Nörolojik bozukluklar erken teşhis ve etkili yönetim yoluyla önlenebilir.
• Beyin sağlığı için önleme konusunda küresel eğitim zorunludur.
• Sosyoekonomik durum veya coğrafi konum önle engel olmamalıdır.
• Sağlık profesyonelleri, araştırmacılar ve politika yapıcılar, küresel nörolojik ihtiyaçları ele almada önemli roller oynarlar.
• Beyin sağlığını temel bir insan hakkı olarak kabul etmek gereklidir.
Vücutta fonksiyon kaybına neden olabilen inme nasıl bir nörolojik hastalıktır ?
İnme beyindeki damarlarda tıkanıklık veya kanama sonrası beyinde ortaya çıkan fonksiyon bozukluğuna bağlı olarak, ani gelişen felç durumu olarak tanımlanabilir. İnme, kişide hafif fonksiyon kaybından ciddi engelliliğe hatta yatağa bağımlılığa ve ölüme kadar değişen bir spektrumda seyredebilir. Hastalarda tek taraflı ağızda kayma, konuşma bozukluğu, kol ve bacakta kuvvet kaybı, görmede bozulma veya çift görme gibi ani başlayan bulgular izlenir. Dünyada halen ölüm ve engelliliğin başlıca nedenlerinden biri maalesef inmedir. Hastada engelliliğe ve iş gücü kaybına neden olan inme, aynı zamanda hastanın ailesi, yakınları ve ülke için de ciddi bir sosyoekonomik bir yüke neden oluyor. Dünyada ve Türkiye'de iskemik kalp hastalıklarından sonra ikinci sıklıkta ölüm nedenidir. Dünyada her yıl yaklaşık 17 milyon kişi inme geçirmekte ve 6 milyon kişi inme nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Türkiye'de ise halen yaklaşık 1.5 milyon kişi inme ile yaşamına devam etmekte olup her yıl yaklaşık 200 bin yeni inme vakası olmaktadır.
İnmede değiştirilebilir ve değiştirilemeyen olmak üzere iki grup risk faktörü vardır. Değiştirilemez risk faktörleri arasında yaş, cinsiyet, ırk, kalıtım, geçirilmiş inme ve kalp krizi gibi nedenler varken değiştirilebilir risk faktörleri arasında hipertansiyon, kalp hastalığı, atriyal fibrilasyon, şeker hastalığı, kan yağlarında yükselme, boyun damar kireçlenmesi, obezite, sigara, fiziksel inaktivite gibi nedenler bulunur.
İnme tedavisi olan bir hastalık mıdır ?
Tıkayıcı ve kanayıcı inmede tedavi seçenekleri farklıdır. Özellikle tıkayıcı tipte inmede ilk 4.5 saatte damardan verilen damar açıcı tedavilerle ilk 6 saatte yapılan nöroanjiografik müdahalelerle beyinde kalıcı hasar oluşmadan beyin akımını sağlamak suretiyle oluşan felç geriye döndürülebilir ve hasta inme öncesi sağlıklı haline geri dönebilir. Kanayıcı tipte inmede kanamaya neden olan altta yatan damarsal anormallikler varsa cerrahi veya nöroanjiografik girişimlerle kapatılır ve tekrar kanama riski ortadan kaldırılır. Bu nedenle inme belirtilerinin erken dönemde fark edilmesi ve hemen 112 Acil Çağrı Merkezi'nin aranarak hastanın müdahale yapılacak bir merkeze 112 vasıtasıyla yönlendirilmesi bu altın saatlerde çok kritiktir. Erken dönem geçtikten sonra hastanın oluşan inme bulgularına yönelik uzun vadeli tedavisi gerek ilaç tedavisiyle gerekse inme rehabilitasyonuyla sağlanır. Tüm bunlara ek olarak geçirilen inmenin nedeni yapılan tetkiklerle ortaya konur ve inmenin tekrar etmesini önlemek için uygun kan sulandırıcı ilaç tedavisi ve/veya cerrahi ya da anjiografik girişimlerle tedavisi yapılır.
Beyin sağlığınızı korumamız için ne yapmalıyız ?
Beyin sağlığınızı korumanız için yapmanız gerekenler şunlardır:
• Beyninizi çalıştırın: Zihninizi aktif tutmak için puzzle yapın, bulmaca çözün, yeni beceriler öğrenerek veya yaratıcı etkinliklere katılarak beyninize meydan okuyun.
• Fiziksel egzersizi atlamayın: Fiziksel aktivite beyne giden kan akışını artırır, yeni beyin hücrelerinin büyümesini teşvik eder ve bilişsel işlevi geliştirir.
• Uykunuzu alın: Hafızanın güçlendirilmesi, bilgi işlemesi ve beyindeki toksinlerin atılmasını desteklemek için her gece 7-9 saat kaliteli uyumayı hedefleyin.
• Stresi kontrol altında tutun: Beyin sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek stresi azaltmak için derin nefes alma, meditasyon veya yoga gibi rahatlama tekniklerini uygulayın.
• Sizi mutlu edecek ortamlarda bulunun: Bilişsel işlevi ve duygusal refahı iyileştirmek için arkadaşlarınız ve ailenizle güçlü sosyal bağları sürdürün.
• Sigara ve alkolden uzak durun: Sigara içmek beyin hücrelerine zarar verirken aşırı alkol tüketimi hafıza sorunlarına ve bilişsel bozukluklara yol açabilir.
• Beyni güçlendiren bir diyet yapın: Optimum bilişsel işlev için beyninizi çeşitli meyveler, sebzeler, tam tahıllar, proteinler ve sağlıklı yağlarla besleyin.
• Her gün bol miktarda su için, kişisel bakımınıza öncelik verin, gerektiğinde destek alın, neşe ve eğlence getiren aktivitelere katılın.
• Sağlık kontrollerinizi aksatmayın!
Kaynaklar: hsgm.saglik.gov.tr/tr/kronikhastaliklar-haberler/29-ekim-2021-dunya-i-nme-gunu.html